อุทยานแห่งชาติน้ำตกแม่สุรินทร์เป็นสถานที่ท่องเที่ยวที่ยอดนิยมอีกแห่งหนึ่ง ตั้งอยู่ในท้องที่อำเภอขุนยวมและอำเภอเมือง จังหวัดแม่ฮ่องสอน เป็นแหล่งต้นน้ำลำธารที่อุดมสมบูรณ์ ตลอดจนมีเอกลักษณ์ทางธรรมชาติที่สวยงามมาก
อุทยานแห่งชาติน้ำตกแม่สุรินทร์ ตั้งอยู่ในท้องที่อำเภอขุนยวมและอำเภอเมือง จังหวัดแม่ฮ่องสอน สภาพพื้นที่เป็นป่าเขา เรียงรายสลับซับซ้อน มีภูเขาหินและหน้าผาน้อยใหญ่สูงชันในลักษณะที่แตกต่างกันและคล้ายกันที่สวยงามหลายแห่ง เป็นแหล่งต้นน้ำลำธารที่อุดมสมบูรณ์ ตลอดจนมีเอกลักษณ์ทางธรรมชาติที่สวยงาม เช่น น้ำตกแม่สุรินทร์ ซึ่งเป็นน้ำตกขนาดใหญ่เคียงคู่กับทุ่งบัวตอง รวมทั้งลำน้ำปาย ซึ่งมีหาดทรายสวยงาม อุทยานแห่งชาติมีเนื้อที่ประมาณ 247,875 ไร่ หรือ 396.60 ตารางกิโลเมตร
กองอุทยานแห่งชาติ กรมป่าไม้ ได้นำเสนอคณะกรรมการอุทยานแห่งชาติซึ่งมีมติในการประชุมครั้งที่ 3/2523 เมื่อวันที่ 21 ตุลาคม 2523 เห็นชอบให้กำหนดบริเวณที่ดินป่าแม่น้ำปายฝั่งซ้ายและป่าแม่สุรินทร์ในท้อง ที่ตำบลปางหมู ตำบลผาบ่อง ตำบลห้วยโป่ง อำเภอเมืองแม่ฮ่องสอน และตำบลขุนยวม ตำบลแม่ยวมน้อย อำเภอขุนยวม จังหวัดแม่ฮ่องสอน ให้เป็นอุทยานแห่งชาติ ซึ่งประกาศไว้ในราชกิจจานุเบกษา เล่ม 98 ตอนที่ 180 ลงวันที่ 29 ตุลาคม 2524 เป็นอุทยานแห่งชาติลำดับที่ 37 ของประเทศ
น้ำตกแม่สะกึดหลวง เป็นน้ำตกขนาดเล็ก ต้นน้ำเกิดจากห้วยแม่สะกึด มีน้ำตลอดปีแต่ในหน้าแล้งน้ำน้อย มีสามชั้น ชั้นที่ 1 และชั้นที่ 2 ห่างกันประมาณ 20 ม. น้ำตกชั้นที่ 2 สูงประมาณ 10 ม. สายน้ำทิ้งตัวจากซอกผาแคบๆ ลงมายังแอ่งน้ำขนาดเล็กเบื้องล่าง และไหลลดหลั่นลงมายังน้ำตกชั้นที่ 1 ซึ่งสูงประมาณ 5 ม. บรรยากาศเงียบสงบ แวดล้อมด้วยป่าร่มครึ้ม ส่วนน้ำตกชั้นที่ 3 สูงประมาณ 15 ม. ต้องเดินขึ้นเนินจากชั้น 2 ไปอีก 50 ม. สามารถมองเห็นสายน้ำไหลลงจากหน้าผา
ถ้ำน้ำฮู้หายใจ ตั้งอยู่ติดถนนสาย บ้านหัวน้ำแม่สะกึ๊ด-บ้านห้วยปูลิง บริเวณด่านตรวจถ้ำน้ำฮู้หายใจ ห่างจากหน่วยพิทักษ์อุทยานแห่งชาติที่ สร.3 (แม่สะกึ๊ด) ไปตามถนนสายบ้านหัวน้ำแม่สะกึ๊ด-บ้านห้วยปูลิง ระยะทางประมาณ 15 กิโลเมตร ถ้ำน้ำฮู้หายใจ เป็นถ้ำขนาดกลางที่มีน้ำไหลซึมออกมาจากภายในถ้ำ ไหลลงสู่ลำธารหน้าถ้ำ ปรากฏการณ์ทางธรรมชาติที่แปลกคือ ทุกๆ ประมาณ 25 นาที จะมีสายน้ำผุดออกมาจากผนังภายในถ้ำ และมีเสียงเกิดขึ้นเหมือนคนกำลังหายใจ ซึ่งสันนิษฐานว่า ปรากฏการณ์ที่เกิดขึ้นเกิดจากแรงดันของน้ำในชั้นหินตามรอยร้าวของเปลือกโลก และจากปรากฏการณ์ดังกล่าวจึงสันนิษฐานว่า น่าจะเป็นที่มาของชื่อ ถ้ำน้ำฮู้หายใจ
ถ้ำสะหรอย อยู่บริเวณหน่วย พิทักษ์อุทยานแห่งชาติที่ สร.6 (บ้านแม่สุรินทร์) ห่างจากบ้านแม่สุรินทร์ไปตามทางหลวงแผ่นดินหมายเลข 108 ประมาณ 3 กิโลเมตร และเดินเท้าต่อไปอีกประมาณ 3 กิโลเมตร ถ้ำสะหรอยเป็นถ้ำขนาดกลาง ภายในถ้ำมีหินงอกหินย้อยสวยงาม ผนังด้านบนของถ้ำจะมีช่องว่างเป็นรูโพรง ทำให้แสงสว่างส่องเข้ามาในถ้ำได้ เป็นที่อยู่อาศัยของค้างคาว สภาพป่าโดยรอบเป็นป่าเบญจพรรณและป่าเต็งรัง
น้ำตกผาบ่อง มีชื่อเรียกอีก อย่างหนึ่งว่า น้ำตกดำข่อน เป็นน้ำตกที่ไหลลงมาจากห้วยดำข่อน ซึ่งเป็นหน้าผาสูงชันเป็นชั้นๆ ลดหลั่นลงมาถึง 3 ชั้น มีความสูงประมาณ 40 เมตร และด้านซ้ายของน้ำตกนี้ยังแยกเป็นน้ำตกเล็กๆ มีระยะห่างจากจังหวัดแม่ฮ่องสอนประมาณ 12 กิโลเมตร เดินทางท่องเที่ยวได้ตลอดทั้งปี
บ่อน้ำร้อนผาบ่อง ห่างจากแม่ฮ่องสอนไปทาง อ.ขุนยวม ตามทางหลวงหมายเลข 108 ประมาณ 10 กิโลเมตร อยู่ทางขวามือ มีพื้นที่ประมาณ 4 ไร่ เป็นบ่อน้ำร้อนที่มีแร่กำมะถันเจืออยู่ อุณหภูมิความร้อนไม่สูงมาก เพียงต้มไข่สุก บริการห้องอาบน้ำแร่ ห้องเดี่ยว 40 บาท/ชั่วโมง ห้องรวม 200 บาท/ ชั่วโมง
น้ำตกแม่สุรินทร์ เป็นต้นน้ำตกชั้น เดียวที่สวยงามมากมีน้ำไหลตลอดทั้งปี นับว่าเป็นน้ำตกที่สูงที่สุดแห่งหนึ่งของประเทศ เกิดจากแม่น้ำสุรินทร์ มีธรรมชาติรอบด้านเป็นภูเขาสูงชันไหลลงมาเป็นสายยาวจากหน้าผาสู่หุบเขา สูงประมาณ 180-200 เมตร การเดินทางใช้ได้เฉพาะฤดูแล้งและฤดูหนาว ตั้งอยู่ห่างจากอำเภอขุนยวม ประมาณ 38 กิโลเมตร ตั้งอยู่บ้านแม่สุริน ตำบลแม่อูคอ อำเภอขุนยวม โดยเดินลงไปตามเส้นทางเดินศึกษาธรรมชาติประมาณ 1,350 เมตร
แม่น้ำปาย มีชายหาดที่สวยงาม เหมาะสำหรับตั้งค่ายพักแรมพักผ่อนหย่อนใจ บริเวณ ปายกีด เป็นแก่งหินน้อยใหญ่เรียงรายสลับซับซ้อนอยุ่ตามสองฟากฝั่งแม่น้ำปาย มีหน้าผาที่สูงตระหง่านอยู่ติดกับแม่น้ำปาย เหมาะในการล่องแก่งโดยเรือยางหรือล่องแพไม้ไผ่ โดยเริ่มต้นจากแม่น้ำของบริเวณหมู่บ้านห้วยซ้าน ตำบลห้วยผา อำเภอเมือง จังหวัดแม่ฮ่องสอน ล่องไปตามสายน้ำของ ก่อนจะถึงจุดที่น้ำไหลไปบรรจบกับน้ำปาย กลายเป็นแม่น้ำปายสายใหญ่ขึ้น ตามสองฝั่งแม่น้ำปายมีวิวทิวทัศน์ที่สวยงาม ภูเขาที่สลับซับซ้อน สภาพป่าที่อุดมสมบูรณ์ นกน้อยใหญ่ที่บินไปมา ก่อนจะถึงบริเวณปายกีดมีแก่งมากมายที่รอการท้าทายจากผู้ที่นิยมการผจญภัยกับ การล่องแก่ง
ยอดดอยปุย ตั้งอยู่บริเวณ หน่วยพิทักษ์อุทยานแห่งชาติที่ สร.5 (ดอยปุย) ตามถนนสายบ้านหัวน้ำแม่สะกึ๊ด-บ้านห้วยปูลิง จากหน่วยพิทักษ์อุทยานแห่งชาติที่ สร.3 (แม่สะกึ๊ด) ถึงจุดทางเดินขึ้นดอยปุย ระยะทางประมาณ 32 กิโลเมตร จากนั้นต้องเดินเท้าขึ้นดอยปุยอีก ระยะทางประมาณ 3 กิโลเมตร ตามสองข้างทางเดินจะพบเห็นสังคมพืชและสัตว์ที่อุดมสมบูรณ์ จะได้พบเห็นดอกไม้ป่านานาชนิด ทั้ง กล้วยไม้ เอื้องแซะ เห็ดต่างๆ ที่มีเรียงรายตามสองข้างทางขึ้นดอยปุย บนยอดดอยปุย ซึ่งสูง 1,722 เมตรจากระดับน้ำทะเล จะได้สัมผัสกับธรรมชาติที่สวยงาม ทัศนียภาพโดยรอบ 360 องศา ภูเขาที่สลับซับซ้อนเรียงรายอยู่หน้าผู้มาเยือน
เส้นทางศึกษาธรรมชาติห้วยแม่สะกึด ตั้งอยู่ที่ตำบลผา บ่อง อำเภอเมืองแม่ฮ่องสอน ภายใต้การดูแลของหน่วยพิทักษ์อุทยานแห่งชาติที่ สร.3 (แม่สะกึด) ห่างจากตัวเมืองแม่ฮ่องสอนออกมาตามถนนสายหลักไปอำเภอแม่สะเรียง ประมาณ 9 กิโลเมตร จะมีถนนแยกซ้ายมือจากถนนหลักเข้าไปประมาณ 3 กิโลเมตร จะถึงหน่วยพิทักษ์อุทยานแห่งชาติ ลักษณะเด่นของเส้นทางศึกษาธรรมชาตินี้คือ เป็นเส้นทางเลียบลำน้ำแม่สะกึด ระยะทาง 1,860 เมตร ผ่านป่าเบญจพรรณและป่าดิบแล้งที่ค่อนข้างอุดมสมบูรณ์ มีไม้ขนาดใหญ่ มีการสื่อความหมายธรรมชาติที่ผสมผสานระหว่างการใช้ป้ายสื่อความหมายบนเส้น ทาง และการให้ศึกษาด้วยตนเองจากเอกสารประกอบที่แจกให้
หนองเขียว มีลักษณะเป็นแอ่ง น้ำธรรมชาติขนาดใหญ่กลางหุบเขา บริเวณโดยรอบมีที่ราบกว้างประมาณ 200 ไร่ มีป่าสนเขาเป็นพื้น การเดินทางใช้เส้นทางเดินเท้าจากน้ำตกแม่สุรินทร์ ประมาณ 2 ชั่วโมง ตั้งอยู่ที่ตำบลห้วยโป่ง อำเภอเมือง อยู่ห่างจากหน่วยพิทักษ์อุทยานแห่งชาติที่ สร.1 (น้ำตกแม่สุรินทร์) ประมาณ 12 กิโลเมตร มีหมู่บ้านปกากะเญอตั้งอยู่ใกล้เคียง